اتوماسیون یا خودکارسازی[۱] (به فرانسوی: Automation) معمولاً به فرایند قادر ساختن ماشینها به انجام عملیاتهای ترتیبی از پیش تعیین شده بدون دخالت انسان یا دخالت کم و هم چنین استفاده از تجهیزات خاص که عملیاتهای صنعتی را اجرا و کنترل میکنند، گفته میشود.[۲]
اتوماسیون را میتوان در ساخت انواع کالاها، از مواد اولیه گرفته تا محصولات نهایی و در انواع تولیدیها، از کارگاههای کوچک گرفته تا تأسیسات تولید بزرگ اجرا کرد. از آنجا که بهطور کلی هزینه اولیه تجهیزات اتوماسیون بالا است و نیاز به دانش اصول بهرهبرداری و نگهداری دارد، تصمیمگیری در مورد اجرای حتی سطح پایین اتوماسیون باید شامل بررسی دقیق نیازهای واقعی سازمان باشد. در برخی شرایط، اتوماسیون انتخابی به جای اتوماسیون کامل، یک انتخاب بهتر است.[۲]
تا اوایل دهه ۱۹۵۰، بیشتر عملیاتهای انجام شده در کارخانههای تولیدی معمولی، بر روی ماشین آلات سنتی مانند ماشین تراش، دستگاه فرز، دستگاه مته و تجهیزات مختلف برای شکل دهی، و اتصال مواد انجام میشد. چنین تجهیزاتی عموماً فاقد انعطافپذیری بوده و برای تولید قطعات با ابعاد و ویژگیهای قابل قبول به نیروی ماهر قابل توجهی نیاز داشت. علاوه بر این، هر بار که کالای متفاوتی باید تولید میشد، قالبها یا ابزارها باید تعویض میشدند، فیکسچرها باید آماده یا تنظیم میشدند و حرکت مواد در میان ماشینهای مختلف باید دوباره چیده میشد. توسعه محصولات جدید و قطعات با اشکال پیچیده نیاز به تلاشهای متعدد و آزمون و خطا توسط اپراتور برای تنظیم پارامترهای پردازش مناسب بر روی دستگاهها داشت. بعلاوه، به دلیل استفاده از انسان، ساخت قطعات کاملاً مشابه اغلب دشوار، وقت گیر و پرهزینه بود.[۲]
این شرایط به این معنی بود که روشهای پردازش بهطور کلی ناکارآمد بوده و هزینه کارگر قسمت قابل توجهی از کل هزینه تولید بود. ضرورت کاهش سهم نیروی کار از هزینه محصول، و همچنین نیاز به بهبود کارایی و انعطافپذیری عملیات تولید، کاملاً آشکار شده بود.
بهرهوری نیز به یک موضوع اساسی تبدیل شد. بهرهوری معمولاً به صورت خروجی هر کارمند در هر ساعت تعریف میشود. به زبان ساده بهرهوری راندمان عملیات را اندازهگیری میکند. یک عملیات کارآمد از همه منابع مانند مواد، انرژی، سرمایه، نیروی کار، ماشین آلات و فناوری موجود به صورت بهینه استفاده میکند. با پیشرفت سریع در علم و فن آوری تولید، راندمان عملیاتهای تولید شروع به بهبود کرده و درصد هزینه کل مربوط به کارگر، کاهش پیدا کرد.[۲]
در افزایش بهرهوری مهمترین عوامل مکانیزه سازی، اتوماسیون، و کنترل تجهیزات و ماشین آلات تولید میباشد.
مکانیزه سازی یک ماشین یا فرایند را با استفاده از تجهیزات مکانیکی، هیدرولیکی، نیوماتیکی، یا الکتریکی کنترل میکند. مکانیزاسیون در دهه ۱۹۴۰ به اوج خود رسید. علیرغم مزایای بارز عملیات مکانیزه سازی، کارگر هنوز مستقیماً در یک عملیات خاص نقش داشت و عملکرد کلی دستگاه را بهطور مداوم بررسی میکرد. اتوماسیون گام بعدی در بهبود بهرهوری فرایندهای تولید بود. این عبارت در اواسط دهه ۱۹۴۰ توسط صنعت اتومبیل ایالات متحده ابداع شد و به معنای کارکرد و پردازش خودکار قطعات در داخل و در بین ماشینهای تولید بود. با کمک رایانهها و نرمافزارهای قدرتمند و پیشرفته، سیستمهای کنترل توسعه یافته و اتوماسیون پیشرفت چشمگیری را تجربه کرد.[۲]